Wat doet stress met je lichaam?

Heb je stress? Dan sta je als het ware onder spanning en ervaar je een mate van druk. Dit zorgt voor een fysiologische reactie. Dit is een heel natuurlijk proces en niet per se ongezond. Maar wanneer wordt het wel ongezond? Deze vraag kunnen we eigenlijk pas beantwoorden nadat we gekeken hebben naar welke processen er in gang worden gezet wanneer je stress ervaart.

Vechten of vluchten

Tegenwoordig denken we dat een redelijke controle hebben over onze eigen fysiologie, maar dat is echt niet zo. 95% van onze lichamelijke processen worden onbewust in gang gezet. In feite zijn onze lichamelijke functies en fysiologie door de (duizenden) jaren heen weinig veranderd.

We gaan voor het gemak even terug naar de oertijd. In de oertijd bestond het leven voornamelijk uit het vergaren van voedsel en het zorgen voor onderdak; primair bestond het bestaan uit overleven. Daar moesten ze destijds best veel moeite voor doen. Lichamelijk was dat soms een hele uitdaging.

Er waren perioden van schaarste, periodes waarin er veel gelopen moest worden om voedsel te vinden en er dreigde vrijwel continu gevaar. Dankzij zelfgemaakte wapens en door als groep te opereren kon men zich beschermen tegen wilde dieren en andere gevaren van buitenaf.

Juist in situaties van acuut gevaar was een stressreactie destijds erg nuttig. Het lichaam maakte zich zo klaar voor ofwel vechten ofwel vluchten (fight or flight).

Lichamelijke stress en geestelijke stress

In onze huidige westerse maatschappij kennen we natuurlijk niet meer de situatie dat we oog in oog komen te staan met een brullende beer of een aanstormende leeuw. We hoeven niet meer letterlijk te vechten of te vluchten.

In de oertijd waren geest en lichaam nog een geheel. Lichamelijk stress en geestelijke stress waren dan ook identiek voor ons organisme.

Echter, in onze huidige maatschappij hebben we geleerd om geest en lichaam te scheiden. Dat noemen we voor het gemak even ‘beschaving’.

We reageren in veel situaties sociaal correct en niet meer primair op onze emoties. Veel emoties rationaliseren we en we keuren bepaalde emoties af. Deze reacties hebben echter geen invloed op wat er lichamelijk met je gebeurt.

We krijgen bijvoorbeeld nog steeds een rood hoofd wanneer we een blunder maken. Daarnaast kunnen we ook nog steeds het gevoel krijgen weg te willen rennen wanneer we een belangrijke presentatie moeten geven. Deze vormen van hedendaagse stress is voor ons lichaam (eigenlijk) niet meer functioneel.

Fysiologische reactie

Wat gebeurt er nu precies in ons lichaam wanneer we stress ervaren?

Stel je eens deze onwaarschijnlijke situatie voor: je loopt in het bos en je moet vluchten voor een beer. Op het moment dat je het gevaar hebt opgemerkt, gaat je lichaam stresshormonen aanmaken; noradrenaline, adrenaline en cortisol.

Deze hormonen zorgen ervoor dat je reflexen worden gestimuleerd, je bloeddruk en hartslag gaan omhoog en eiwitten en glycogeen in je spieren worden omgezet in glucose. Dit alles om ervoor te zorgen dat je extra energie hebt om te vechten of te vluchten.

Overleven is op dat moment het allerbelangrijkste voor ons lichaam. De grote hoeveelheden glucose in je bloed zorgen voor een stijging in het hormoon insuline; om zo het hoge glucosegehalte uit je bloedbaan en in de cel te krijgen.

Er ontstaan zogenaamde glucose en insuline pieken. En we weten: geen pieken, zonder dalen. In zo’n dal ervaar je hongersignalen; je krijgt behoefte aan directe energie; er ontstaat vooral trek in snelle suikers, zoetigheid. Die snelle koolhydraten leveren immers snelle energie.

Ook worden andere functies naar de achtergrond geschoven; je spijsvertering vertraagt, bloedvaten trekken samen, het immuunsysteem wordt onderdrukt. Het lichaam kan het zich niet veroorloven om op deze momenten energie te verspillen, de prioriteit ligt bij het acute gevaar.

We laten de genoemde hypothetische situatie achter ons. Want bovenstaand proces werkt namelijk hetzelfde in hedendaagse situaties waarin je stress kunt ervaren. Met één belangrijk verschil: bovengenoemde snelle koolhydraten worden niet verbruikt, want je hoeft natuurlijk niet weg te rennen voor een aanstormende beer.

Je komt juist niet in beweging. Wat moet je met die verhoogde hartslag, die aangespannen spieren, die vrijgekomen energie? Je lichaam kan eigenlijk niets met al deze fysiologische veranderingen.

Vicieuze cirkel en negatieve spiraal

Maar de behoefte aan zoetigheid is er wel. Neem je die ongezonde snack, dan geef je je lichaam geen voedingsstoffen, maar nog meer glucose.

Uiteindelijk kun je hierdoor in een gevaarlijke vicieuze cirkel van sterk schommelende glucose en insuline gehalten belanden. Zit je lichaam vol met glucose? Dan voel je je tijdelijk prima, maar daarna val je (met name) geestelijk in een dal.

Doordat je telkens de neiging voelt om ongezond voedsel tot je te nemen, kan het zijn dat je je schuldig en/of waardeloos voelt. Je enige weg hieruit is weer toegeven aan die behoefte om ongezond te eten.

Een ongezonde snack is je vriend en vijand tegelijk. Je zit in een negatieve spiraal.

Altijd ‘aan’ staan

Te hoge verwachtingspatronen zijn vaak een bron van stress. Het willen voldoen aan het ideaalbeeld van de perfecte moeder of vrouw, succesvol zijn als werkgever of werknemer….Dit zijn best stressvolle situaties die bovengenoemde lichamelijke reacties teweeg kunnen brengen.

Deze lichamelijke reacties (de pieken en dalen) brengen je uit balans. Zowel lichamelijk als geestelijk put het je uit.

Voor velen van ons bestaat ons hedendaagse leven helaas uit (veel) kunstlicht, koffie, energiedrankjes, energierepen. Dit om ons telkens weer op ‘aan’ te zetten. Ook hier is de balans ver te zoeken.

Ook negeren we onze biologische klok. Terwijl juist deze biologische klok normaliter zorgt voor een gezonde dosis melatonine, waardoor je in de avond moe en voldaan naar bed gaat.

Stress onderdrukt echter de aanmaak van melatonine (wat wordt aangemaakt uit serotonine), wat kan zorgen voor slaapproblemen. Wanneer je vermoeid bent, zal je lichaam vragen om glucose. Zo krijg je weer sneller trek in ongezond en koolhydraatrijk eten. Of je grijpt naar alcohol om in slaap te vallen. Ook hier zie je dus weer die vicieuze cirkel terugkomen.

Uiteindelijk kost het verwerken van ongezonde producten het lichaam veel aandacht en energie, wat weer ten koste gaat van herstel- en regeneratieprocessen, ofwel een gezonde nachtrust. Dit is belangrijk om je bewust van te zijn.

Omgaan met stress

Afsluitend: we hebben beschreven hoe stressvolle situaties zorgen voor een kettingreactie aan processen in je lichaam. Nogmaals, niet alle stress is ongezond, maar zorg er asjeblieft voor dat je de bovengenoemde vicieuze cirkel weet te vermijden.

Hoe dan? De eerste stap is om je bewust te worden van wat er in bepaalde situaties gebeurt en daardoor stress beter te leren herkennen. Stress kun je niet vermijden, maar je kunt er wel anders mee omgaan. Dit onderwerp gaan we volgende week behandelen!