Voedselvoorziening, bewerking en onze gezondheid

Haast: een rode draad die door onze maatschappij loopt. Tijd is geld en geld betekent voor veel mensen motivatie. Je herkent deze haastigheid al snel in het dagelijkse leven. Alles moet snel gebeuren. Waarom zou je wachten als het meteen kan? Deze mentaliteit lijkt onschuldig, we zijn immers welvarend geworden door het op deze manier te doen. Deze denkwijze wordt ook toegepast in de voedselindustrie. Onder het mom van ‘nooit meer honger’ na de Tweede Wereldoorlog, is zowel onze als de mondiale voedselindustrie enorm gegroeid. De vraag is echter of dit ten goede komt aan onze gezondheid.

Deze vraag en meer gaan we deze maand behandelen, want we gaan het hebben over het thema ‘Omgevingsfactoren’. Dit thema omvat veel: denk bijvoorbeeld aan vervuiling, elektrosmog, de werkvloer en je woonomgeving.

Onze voedselvoorziening en hoe dat voedsel wordt bewerkt hoort hier ook bij en daar gaan we in deze blog al wat verder op in.

Grote hoeveelheden, grote problemen

Na de hongersnood tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft Nederland een grote verandering doorgemaakt op het gebied van voedselvoorziening. De landbouwsector groeide enorm: er werd op grotere schaal geproduceerd met nieuwe grote machines.

Andere landen deden dit ook om onder andere hun concurrentiepositie te behouden. Een enorme verbetering in de hoeveelheid voedsel die beschikbaar kwam, maar wat is de schaduwkant?

Monocultuur

Door de enorme schaalvergroting ontstonden er problemen die zijn ‘opgelost’ door methoden die onze gezondheid en het milieu aantasten. Grond wordt bijvoorbeeld gebruikt voor de verbouwing van één type gewas, ook wel monocultuur genoemd.

Dit zorgt ervoor dat de grond uitgeput raakt, waardoor onze groenten en fruit minder mineralen bevatten. Kunstmest lost dit deels op, maar brengt andere problemen met zich mee.

Kunstmest wordt direct opgenomen door planten, in tegenstelling tot compost dat geleidelijk wordt opgenomen. Er kan dus een abnormale groei ontstaan bij kunstmestgebruik. Dit resulteert in een kwetsbare plant die afhankelijk is van bestrijdingsmiddelen (pesticiden).

Een overschot aan bijvoorbeeld fosfaat, een bestanddeel van kunstmest, kan ecosystemen verstoren. De groei van algen wordt dan onnatuurlijk bevorderd, waardoor er een zuurstofarme sloot, rivier of beek ontstaat (met weinig ruimte voor ander leven).

Monocultuur zorgt ook dat planten vatbaarder zijn voor ziekteverwekkers en vraat. Een diverse populatie van planten kan de klap beter opvangen. Als er iets fout gaat in een monocultuur, en soms bij wijze van preventie, grijpt men al snel naar bestrijdingsmiddelen.

Importeren? Liever niet

In Nederland worden bestrijdingsmiddelen wel gebruikt, maar er zijn ook bepaalde regels over de toegestane middelen. Landbouwgif mag bijvoorbeeld niet meer worden gebruikt vanwege mogelijke schadelijke effecten voor onze gezondheid.

Er zijn echter geen regels die de import van in het buitenland bespoten groenten en fruit stopt. Mandarijnen uit Spanje of  druiven uit Egypte zijn misschien wel bespoten met landbouwgif.

Biologische teelt is gelukkig in opkomst. Hier worden natuurlijke vijanden en pesticiden van natuurlijke oorsprong gebruikt. Er zijn minder overblijfselen van bestrijdingsmiddelen die je dan via je voeding binnenkrijgt. Een stuk beter voor je gezondheid dus.

Klein land, veel dieren

Wat voor de landbouw geldt, geldt ook voor onze veeteelt. Nu plukken we de ‘vruchten’ (met een bittere nasmaak) van deze enorm gegroeide industrie. Nederland is namelijk een van de grootste exporteurs van landbouwproducten ter wereld, inclusief dieren.

In 2011 waren er bijvoorbeeld 6 kippen per persoon in Nederland. Landbouwdieren worden zo snel mogelijk grootgebracht met onnatuurlijk voer, overmatig antibioticagebruik en veel stress door een onnatuurlijk kleine leefomgeving.

Het is dan niet zo gek dat de dierlijke producten die hieruit voortkomen ook minder gezond voor je zijn.

Voedselbewerking

Veel producten afkomstig uit de landbouw worden verder bewerkt. Het overgrote deel van producten in de supermarkt is bewerkt om verschillende redenen. De oudste manieren van voedselbewerking zijn conserveren en fermenteren.

Conserveren begon met het toevoegen van zout of suiker om water te ‘bezetten’ zodat groei van bacteriën minder goed mogelijk was. Fermenteren had juist als doel om bacteriegroei te bevorderen om producten zoals kaas, bier, brood, wijn, salami, zuurkool en yoghurt te maken.

Voedselbewerking hoeft dus niet per se slecht te zijn.

Helaas wordt ons voedsel tegenwoordig wel steeds meer (synthetisch) bewerkt. Als je alleen al naar conserveren kijkt zijn er 52 additieven die werken als conserveermiddel (E200 t/m E251).

Waar kruiden vroeger genoeg waren om producten smaak te geven, zijn er nu additieven die de smaak, geur en structuur van voedsel aanpassen.

Een makkelijke ingreep voor een bewerkt product dat eigenlijk geen voedingswaarde meer heeft: de supermarkten staan er vol mee.

Als laatste stap worden deze producten verpakt in vormen van plastic en metaal. Hier zitten bepaalde stoffen in die het voedsel in kunnen lekken (zoals BPA).

Nu ligt het natuurlijk aan de dosering of een stof giftig is, maar het blijft verstandig om plastic en blikverpakkingen zo veel mogelijk te mijden. Ook vanwege de impact op het milieu.

Het aanbod van voedsel heeft dus vaak al een lagere voedingswaarde en wordt vervolgens nog eens flink bewerkt. Het gevolg is dat ons voedsel mooi is van buiten, maar leeg van binnen.

Bewerkt voedsel, bewerkte gezondheid?

Onze voedselketen wordt dus van top tot teen beïnvloed door omgevingsfactoren. Als de grondstoffen al aangetast zijn, onze bodem en het voer dat we onze dieren geven, dan beïnvloedt dit weer de kwaliteit van ons voedsel.

En welke invloed op onze gezondheid heeft verdere bewerking van ons voedsel? Je leest het volgende week!